Van ketenregisseur naar transitiebegeleider: Waarom ketendoorbraken vragen om collectief leren

Het Amsterdam Transition Institute onderzocht de rol van 11 ketenregisseurs uit verschillende projecten. De conclusie raakt de kern van hoe we naar ketensamenwerking kijken: deze professionals zijn geen regisseurs die het zelf regelen, maar transitiebegeleiders die ruimte creëren waarin consortia zelf doorbraken realiseren. Het volledige rapport 'Van ketenregisseur naar transitiebegeleider' is beschikbaar via de link onderaan dit artikel.

Onafhankelijke buitenstaander

"Je moet oppassen dat iedereen naar jou gaat kijken om het te doen," vertelt een van de geïnterviewde transitiebegeleiders. "Zij moeten het doen, jij moet zorgen dat je de anderen aan de gang krijgt."

Dit spanningsveld herkennen alle betrokkenen. Ze willen graag impact maken, maar kunnen resultaten niet afdwingen. De verantwoordelijkheid is vaak onduidelijk. Ben je er alleen om het proces te begeleiden? Of ben je verantwoordelijk voor de daadwerkelijke doorbraak?

Het antwoord ligt ertussenin. Een transitiebegeleider is een onafhankelijke buitenstaander die voorwaarden schept. Die faciliteert, verbindt en uitdaagt. Maar de consortiumleden zelf bepalen de richting en nemen de besluiten. Zij zijn eigenaar van de transitie.

De kunst is om te 'dansen' tussen verschillende belangen en koers te bepalen in een complex speelveld. Transitiebegeleiders opereren voortdurend in spanningsvelden: duwen versus trekken, korte termijn succes versus lange termijn infrastructuur, individuele belangen versus gezamenlijk belang, koplopers versus het peloton laten aanhaken. De kunst is niet om te kiezen voor één kant, maar om dynamisch te balanceren tussen beide polen. Want beide zijn tegelijk waar en nodig.

Collectief leren

Binnen een consortium wordt vaak gedacht: "Wij kunnen wel samenwerken." Maar in de praktijk blijkt dat lastig. Er spelen belangentegenstellingen, concurrentiegevoeligheden en onduidelijkheid over wie waarvoor verantwoordelijk is.

Een ketendoorbraak vraagt meer dan technische innovatie of een nieuw businessmodel. Het vraagt dat partijen fundamenteel anders gaan kijken én handelen. En dat die nieuwe manier van werken wordt vastgelegd in bestendige structuren. Dat gebeurt niet vanzelf. Daar is een begeleide leeromgeving voor nodig.

"Als je echt heel goed gaat samenwerken in de keten, levert duurzaamheid in veel gevallen geld op in plaats van kosten," zegt een andere transitiebegeleider. "Dan wordt het ook echt leuk. Er is niks leukers dan om iets te bewerkstelligen met alle ketenpartners."

Die kwaliteit van samenwerking ontstaat door collectief leren. Door met en van elkaar te leren. Te leren omgaan met verschillende perspectieven, met spanningen, met de onzekerheid die bij transitievraagstukken hoort.

Uit het onderzoek blijkt dat juist die coachrol in de praktijk te weinig invulling krijgt, terwijl dit essentieel is voor succesvolle ketendoorbraken.

Negen competenties voor succesvolle transitiebegeleiding

Uit het onderzoek komen negen competenties naar voren die sterke ketenregisseurs nodig hebben. Decompetenties zijn samengebracht in een competentieprofiel. Belangrijk: niemand beheerst alle negen aspecten even sterk. Daarom werkt transitiebegeleiding het beste in een team, met strategische taakverdeling. Dit vraagt reflectief vermogen. Een transitiebegeleider moet kunnen inzoomen en uitzoomen. In de specifieke situatie zien wat nodig is, kunnen doen wat nodig is, en dat ook durven doen.

Het gaat om de volgende competenties:

Vijf tot tien jaar voor volhoudbare verandering

"Ik denk dat het goed is om te onthouden dat een gemiddeld Ketendoorbraakproject waarschijnlijk gewoon vijf tot tien jaar duurt," merkt een van de respondenten op.

Dat is de realiteit van systeemverandering. Het gaat niet om een eenmalige pilot of een mooi rapport. Het gaat om het bouwen van een zelfvoorzienend ecosysteem. Een infrastructuur op verschillende organisatielagen waarin vernieuwing doorgaat, ook als de transitiebegeleider er niet meer is.

Dit betekent ook dat een transitiebegeleider zich niet te vroeg terugtrekt. Pas als de ambitie is ingebed in bestendige structuren, is de opdracht volbracht.

Drie inzichten voor transitiebegeleiders

Uit het rapport komen drie inzichten naar voren die voor elke begeleider waardevol zijn:

Leeromgevingen, niet alleen inhoud
Ketendoorbraak vraagt dat consortia leren anders kijken, handelen en organiseren. Een transitiebegeleider creëert daarvoor uitdagende leeromgevingen. Neemt geen taken over, maar faciliteert dat de groep zelf in beweging komt. Voor begeleiders betekent dit: investeer voldoende tijd en aandacht in het ontwerpen en begeleiden van collectieve leerprocessen.

Infrastructuur boven quick wins
Weersta de verleiding van laaghangende vruchten als die niet bijdragen aan systeemverandering. Richt je op het bouwen van een infrastructuur die innovatie blijvend mogelijk maakt. Voor begeleiders betekent dit: houd geduld voor de lange termijn en blijf gefocust op duurzame verandering.

Onafhankelijkheid is essentieel
Een transitiebegeleider verbindt zich aan de maatschappelijke opgave, niet aan partijen of individuele belangen. Die autonome positie maakt dat hij of zij interventies kan doen die consortiumleden zelf niet kunnen of durven. Voor begeleiders betekent dit: bewaar je onafhankelijke positie, ook wanneer de druk toeneemt.

Wat betekent dit voor jouw ketensamenwerking?

Voor consortia in ketensamenwerking geldt: gebruik het competentieprofiel bij het samenstellen van je transitieteam. Niet alle negen profielen moeten in één persoon zitten, maar kunnen verdeeld zijn in het team. Verdeel de rollen strategisch.

Voor individuele transitiebegeleiders biedt het profiel houvast voor reflectie en ontwikkeling. Waar liggen je sterke kanten? Waar heb je collega's voor nodig? En vooral: investeer je voldoende in het begeleiden van collectieve leerprocessen?

Tot slot

Ketendoorbraak komt niet vanzelf. Ook niet met een ketenregisseur die het wel even regelt. Maar wél met transitiebegeleiders die collectieve leerprocessen faciliteren. Die ruimte scheppen waarin consortia eigenaarschap nemen. Die balanceren in spanningsvelden en geduld hebben voor de lange termijn.

Het is waardevol dat het Amsterdam Transition Institute dit onderzoek heeft gedaan naar de ketenregisseurs binnen onze Ketendoorbraakprojecten en Moonshots. Door deze rollen en competenties helder te definiëren, kunnen we nu gerichte stappen zetten om ketensamenwerking effectiever te maken. We delen deze kennis graag met anderen die bezig zijn met ketendoorbraken, zodat meer sectoren kunnen profiteren van deze inzichten.

Het competentieprofiel uit dit onderzoek biedt concreet houvast. Voor selectie, scholing en reflectie. Voor het samenstellen van transitieteams. En voor iedereen die worstelt met de vraag: wat maakt ketensamenwerking nu echt succesvol?

Het antwoord ligt niet in regisseren. Het ligt in het begeleiden van leren.

Meer weten?
Het volledige onderzoeksrapport 'Van ketenregisseur naar transitiebegeleider' is beschikbaar via de knop hieronder.

Ben jij bezig om met je keten naar circulair te gaan en loop je hierbij tegen uitdagingen aan? Het Versnellingshuis helpt daarbij. Wij brengen partijen in ketens samen, ondersteunen ketensamenwerking en delen kennis en inzichten. Benieuwd hoe we dat doen? Bekijk hoe we circulaire ketens ondersteunen, hoe we werken aan circulaire uitdagingen of de kennis en inzichten.